TAMAMLANAMAYAN YAZILIMLARIN HUKUKİ KORUMASI
Giriş
Bilgisayar programları; kullanıcı uygulamaları ve sistem yazılımları gibi pek çok alt türden oluşan dijital varlıklardır. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (“Kanun”) uyarınca, bilgisayar programları ve alt türleri telif hakkı ile korunmaktadır. Nitekim, bir bilgisayar programı; hazırlık aşamaları, demo, ana versiyon, sürümler ve bunların bilgisayar oyunu gibi tasarımlarla geliştirilmiş türevleri olmak üzere bileşenlerden oluşan bir bütündür. Bu nedenle, bilgisayar programları gibi onları oluşturan bileşenler de hukuken korunmaktadır. Bu yazımızda, talimatla veya sözleşmenin sona ermesi sebebiyle yarım kalan yazılımların oluşturduğu plan, modül ve panellere ilişkin koruma ele alınacaktır.
Bilgisayar Programlarının Hazırlık Aşamaları:
Bir fikri ürünün eser sayılabilmesi için; sahibinin hususiyetini taşıması, bir materyal üzerine sabitlenmesi ve fikri bir çabanın ürünü olması gerekir. Bilgisayar programları için değerlendirildiğinde; o programın özgün olması, yazılmak suretiyle sabitlenmesi ve Kanun’da sınırlı sayıda sayılan eser türlerine tâbi olması gerekmektedir [1].
Bilgisayar programı, kendisine atfedilen bir komutu yerine getirmek üzere meydana getirilmiş bir sistemdir. Bilgisayar programına ilişkin bir fikir, sabitlenmediği veya bir plana aktarılmadığı biçimiyle eser sıfatını haiz olmayacaktır. Bu nedenle yazılması veya en azından hazırlık aşamalarının tamamlanmış olması gerekmektedir. Hazırlık aşaması; bir bilgisayar programının hedeflenen komutu yerine getirmek üzere şekillenmeye başlamasını ifade eder. Dolayısıyla, kağıt üzerindeki bir plan, akış şeması, ortaya çıkarılmış bir modül, panel veya plan da hazırlık aşaması sayılacağından eser olarak korunabilecektir.
Bu noktada özellikle vurgulamak gerekir ki, bir yazılımcıya verilen yazılım işinde sonradan vazgeçilmesi veya kapsamın değişmesi halinde, o zamana kadar ortaya çıkarılmış bir panel, bitirilmiş bir modül var ise, bu parçalarda yazılımın bütününü oluşturacak bir parçadır. Bu nedenle eserin son halinden bağımsız olarak, tamamlanması halinde eserin oluşumunu sağlayacak ise; panel ve modüller de korumadan yararlanabilecektir [2].
Uygulamada, bir bilgisayar programının yazımı veya geliştirilmesine ilişkin anlaşmanın sona ermesi veya iş modelinin değişmesi sonucunda yazılımların yarım bırakıldığı, yeniden başlandığı veya değiştirildiği görülmektedir. Ancak bu durum, ortaya hiçbir eserin çıkmadığı veya gelinen kısımdan hak talep edilemeyeceği manasına gelmemektedir. O sürece dek ortaya çıkan ürünün hazırlık aşaması kapsamında değerlendirilmesi gerekmektedir. Pek tabii, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu uyarınca genel hükümlere başvurulabileceğini ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu uyarınca haksız rekabet iddiasında bulunulabileceğini de belirtmek isteriz.
Kullanılan Programlar ve Algoritmalar:
Bir bilgisayar programının ortaya çıkarılabilmesi için ek programlar veya aracı platformlar gerekir. Nitekim, yazılımın üzerinde yazıldığı aracı bir program o eserin hazırlık aşamasında bir bileşeni gibi değerlendirilmeyecektir. Örneğin, bir yazılımın geliştirilmesi veya sabitlenmesi aşamasında X yazılımının kullanılması, başka bir yazılımcının da o yazılımı kullanarak benzer bir yazılımı yaratmasında sırf X yazılımını kullandığı için telif hakkını ihlal ettiği manasına gelmeyecektir. Yine de, o yazılımın ortaya çıkarılmasında, X programı üzerindeki faaliyetler, bunların sırası, iş akışı, işleyiş biçimi; know-how kapsamında ileri sürülebilecektir.
İkinci olarak, bilgisayar programlarının ortaya çıkarılması için belirli algoritmaların ve arayüzlerin kullanılması zorunludur. Bu standart algoritma ve arayüzler herkes tarafından kullanıldığı için, başlı başına özgün değildir. Dolayısıyla tek başına eser olarak korunmazlar. Ancak bu bileşenlerin bir araya getirilmesiyle elde edilen program akışı ve kaynak kodu özgün olduğu ölçüde eser olarak korunabilecektir.
Bilgisayar Programlarının Korunmasındaki Sınırlar
Yukarıda ele alındığı üzere, bilgisayar programları; eser olma şartlarını sağladığı müddetçe 5846 sayılı Kanun kapsamında korunurlar. Bu sayede eser sahibi, Kanun’un 21 ve devamı maddeleri uyarınca, eseri üzerinde işleme, çoğaltma, umuma iletim, lisans verme gibi pek çok hakka sahip olacak ve bu hakları yetkisiz kullanan kişilere karşı ileri sürebilecektir. Fakat bu hakların kapsamı sınırsız değildir ve birtakım faaliyetler adil kullanım (fair use) kapsamında değerlendirilmektedir.
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü’nün Bilgisayar Programlarının Korunmasına İlişkin Örnek Hükümleri uyarınca, bilgisayar programlarının üçüncü kişiler tarafından dürüst ve iyi niyetli kullanımları adil kullanım sayılmaktadır [3].
Örneğin, bir bilgisayar programının; amacına uygun kullanılabilmesi için hata düzeltme, ara işlerliği sağlama ve test edilme gibi amaçlarla çoğaltılması ve işlenmesi adil kullanımdır. Yine eğitim-öğretim amaçlı kullanımlar da adil kullanım sayılmaktadır.
Adil kullanım halleri, yasal olarak edinilen bir program üzerinde gerçekleştirilen faaliyetler için geçerlidir. Dolayısıyla, lisanssız bir programda hata düzeltme veya eğitim-öğretim gayesiyle yapılan faaliyetler yine ihlal teşkil edecektir. Bu nedenle, bir önceki başlıkta ele alınan hazırlık aşamalarındaki eserler üzerindeki dürüst ve iyi niyetli kullanımlar da hukuka uygun elde edilmeden sonra adil kullanım sayılabilecektir.
Sonuç
Bilgisayar programlarının hazırlanması, sözleşmenin sona ermesi, talebin değiştirilmesi gibi nedenlerle yarıda kalabilecektir. Eseri yaratım faaliyeti sekteye uğrayana kadar geçen süreçte ortaya çıkarılan modül, panel ve hatta plan gibi hazırlık tasarım çalışmaları; bilgisayar programının son haline dönüşebilme kapasitesine sahip ise yine eser niteliğini haiz olacaktır. Bu nedenle bu eserler de 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca eser korumasından faydalanabilecektir.
Kaynakça
[1] Güneş, İlhami: Uygulamada Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, Ankara. 2021.
[2] Aksu, Mustafa: Bilgisayar Programlarının Fikri Mülkiyet Hukukunda Korunması, İstanbul. 2006.
[3] World Intellectual Property Organization, Model Provisions on the Protection of Computer Programs.
Comments