Tasarım kavramı, tasarımın tescili ve korunması 10 Ocak 2017 tarihine kadar Kanun Hükmünde Kararnameler ile düzenlenmiş ve herhangi bir kanun kapsamında yer almamıştı, ancak bu tarih itibarıyla tasarım ve tasarımlara ilişkin korumalar 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamına dâhil edilmiş ve daha önce yapılan bütün Kanun Hükmünde Kararnameler ilga edilmiştir[1].
Tasarım, 6769 sayılı Kanun’da “… ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünüm” olarak tanımlanmıştır. Yapılan tanımın lafzi yorumundan anlaşılacağı üzere, tasarım kavramı “görünüm” ile sınırlandırılmış ürünlerin görünümüyle bağlantısı bulunmayan koku, ses, tat gibi duyular ise tanımın kapsamına dâhil edilmemiştir.
Tasarımın tescille korunma altına alınmasıyla beraber, bu tasarımdan doğan haklar münhasıran bu hakkın sahibine ait olmaktadır. Böylece, tasarım hakkı sahibi kişiler dışındaki kişilerin, bu hak sahiplerinden izin almadan tasarımı veya tasarımın uygulandığı ürünü üretmesi, piyasaya sunması, satması, ithal etmesi, ticari amaçla kullanması veya bu amaçlarla elde bulundurması ya da bu tasarım veya tasarımın uygulandığı ürünle ilgili sözleşme yapmak için icapta bulunması mümkün değildir[2]. Tescil başvuruları Türk Patent ve Marka Kurumu’na yapılmaktadır. Başvuruda yer alması gereken unsurlar Sınai Mülkiyet Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelik’in 48. maddesinde sıralanmıştır.
Tasarımın tescil edilmesi ve dolayısıyla korunması için ihtiva etmesi gereken olumlu şartlar kanunda yenilik ve ayırt edicilik olarak ve olumsuz şart ise koruma dışı hâllerden olmama olarak düzenlenmiştir. Mutlak yenilik ölçütü, dünyanın hiçbir yerinde kamuya sunulmuş olmamaktır. Bu ölçütün başvuruya konu tasarımda bulunup bulunmadığını tescil başvurusu üzerine Türk Patent ve Marka Kurumu’nun Tasarımlar Dairesi Başkanlığı kendiliğinden araştırmaktadır. Tasarımın bu ölçütü taşıdığı Başkanlık tarafından onaylanırsa tasarım Resmi Tasarımlar Bülteni’nde yayımlanır. Ölçütü sağlamayan tasarımlar reddedilir ve bu ret kararına karşı itirazlar Yeniden İnceleme ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı tarafından değerlendirilir[3].
Ayırt edicilik ölçütü ise tasarımın genel izlenim itibarıyla farklı olduğunun bilgilenmiş kişi tarafından anlaşılması anlamına gelmektedir[4]. Olumlu şartların tespitinde tescilli tasarımlar için başvuru tarihi veya varsa rüçhan tarihi, tescilsiz tasarımlar için kamuya sunma tarihi esas alınır. Tescil edilen tasarımlar başvuru tarihinden itibaren beşer yıllık dönemler hâlinde yenilenmek suretiyle yirmi beş yıla kadar korunmaktadır.
Olumsuz şartlar, koruma dışındaki hâlleri anlatır. Bu hâller; kamu düzenine ve genel ahlaka aykırılık, teknik fonksiyon anlamında zorunluluk, belirli biçim ve boyutta üretilme zorunluluğu ve dini, tarihi, kültürel değerler ile tescil izni verilmeyen işaret, arma, şan ve adlandırmaların uygunsuz kullanımıdır.
Korunma sadece tescilli tasarımlara özgü getirilmemiş aynı zamanda tescilsiz tasarımların korunması da Kanun’da düzenlenmiştir. Kanun’a göre, tescilsiz tasarımların korunma süresi, koruma talep edilen tasarımın kamuya ilk sunulduğu tarihten itibaren üç yıl olarak belirlenmiş ve böylece tasarım sahiplerine Türk Patent ve Marka Kurumu’na başvuru yapılmaksızın tasarımlarının korunması imkânı sunulmuştur. Tescilsiz tasarımdan kasıt, dünyanın hiçbir yerinde kamuya sunulmamış ve ilk kez Türkiye’de kamuya sunulmuş tasarımlardır[5].
Amerika Birleşik Devletleri’nde tasarım patentini vermeye yetkili kurum Amerika Birleşik Devletleri Patent ve Marka Ofisi’dir (USPTO). Tasarım kavramı 35 sayılı Kanunla (35 U.S.C.) düzenlenmiştir. Bu Kanun’a göre tasarım patenti; bir imalat eşyası için şekli, yüzey işaretlerini veya yüzey süslemelerini (renk dâhil) veya bunların kombinasyonunu içeren bir kavramdır. Tasarımın, patent korumasına sahip olabilmesi için taşıması gereken şartlar; özgünlük, yenilik, farklılık olarak düzenlenmiştir. Kanun uyarınca koruma tescille beraber on beş yıl olarak belirlenmiş ve bu süre sabitlenmiştir, böylece sürenin yenilenmesi engellenmiştir[6].
Avrupa Birliği Fikrî Mülkiyet Ofisi (EUIPO), tasarımı; ürünün görünümü olarak tanımlamış ve görünümün ise şekil, desen ve renkleri kapsadığını belirtmiştir. Tasarım Tüzüğü’nde ise tasarım kavramı; bir ürünün tamamının veya bir kısmının, özellikle ürünün kendisinin ve/veya süslemenin çizgileri, dış hatları, renkleri, şekli, dokusu ve/veya malzemelerinin özelliklerinden kaynaklanan görünümü olarak tanımlamıştır. Tasarım tescil başvuruları Avrupa Birliği Fikrî Mülkiyet Ofisi’ne yapılmaktadır. Tescil ile beraber tasarım üzerinde münhasıran kullanma hakkı doğmaktadır. Kullanım hakkı; üretimi, satışı, ihracatı, ithalatı ve ürün üretirken tasarımın kullanılmasını kapsamaktadır. Tasarım, tescille beraber beşer yıllık dönemler hâlinde yenilenmek suretiyle yirmi beş yıla kadar korunmaktadır[7].
Uluslararası tasarım tescili, Endüstriyel Tasarımların Uluslararası Tesciline İlişkin Lahey Anlaşması ile mümkün kılınmıştır. Şöyle ki, endüstriyel tasarım sahibi, Dünya Fikrî Mülkiye Örgütü’nün (WIPO) Uluslararası Büro ’suna başvuruda bulunarak birden fazla ülkede koruma elde eder. Koruma talep edilen ülkeler, başvuru esnasında seçilmektedir. Lahey Anlaşması’na dayanılarak elde edilen koruma, seçilen ülkelerdeki ulusal korumaya eşdeğer niteliktedir[8].
[1] Şeyma Yurduseven, 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ile Türk Tasarım Hukukunda Yeni Dönem, TADD, 2017, syf. 670
[2] Şeyma Yurduseven, 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ile Türk Tasarım Hukukunda Yeni Dönem, TADD, 2017, syf. 681
[3] https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/C87B16A4-A331-43BF-A21D-08867EB09FB5.pdf, syf.11-12
[4] Pelin Karaaslan, Teknik Buluşlar ile Tasarım Koruması Arasında Sınır Çizgisi: Teknik İşlevin Tasarımı Şekillendirmesi, İnÜHFD, syf.492
[5] Cahit Suluki 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun Getirdiği Yenilikler, Dergi Park, 2018, syf. 101
[6] https://iclg.com/practice-areas/designs-laws-and-regulations/usa
[7] https://europa.eu/youreurope/business/running-business/intellectual-property/design-protection/index_en.htm
[8] https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/C87B16A4-A331-43BF-A21D-08867EB09FB5.pdf, syf.101
KAYNAKÇA
· https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/981463
· https://www.turkpatent.gov.tr/TURKPATENT/resources/temp/C87B16A4-A331-43BF-A21D-08867EB09FB5.pdf
· https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/847201
· https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/520575
· https://iclg.com/practice-areas/designs-laws-and-regulations/usa
Yazar:
Av. M. Murat Gülgün
Stj. Av. Hazal Kızılkaya
Comments